Marcel Cortiades

Në këtë kthesë shekujsh, ku aq vizione tashmë të fiksuara janë vënë në dyshim, veçanërisht në pejsazhin njerëzor të botës, do të mund të na lindë e drejta për të pyetur nëse është e mundur të "zbulohej" në Europë një minoritet prej rreth 500 mijë njerëzish .
   Në fakt kjo gjë është berë e mundur përmes zbulimit që na dha kriza jugosllave për të ditur se ç"është një minoritet kombëtar apo nëse ekziston një përcaktim i vetëm i këtij nocioni. Këto ngjarje të trishtueshme na sollën në dritën e aktualitetit gadishullin e Ballkanit dhe stimulojnë reflektimin në këtë fushë. Paradoksalisht, ndërkohë që mendimi unik i shtypit rimerrte refrenin e ndërlikimit të papëlqyeshëm të minoriteteve të pakapshme e risillte në modë fjalën e asnjeë gjinie të "ballkanizimit " refleksioni tregon se është pak a shumë gjithmonë e mundur të paraqiten grupet etnike si INVENTA MBYLLUR[1] megjithëse një paraqitje e tillë ngjall mjaft diskutime nisur nga fakti se numri i grupeve ndryshon nga një burim në tjetrin. Cështjet që shkaktojnë grindje janë të lidhura me mënyrën e trajtimit:
  - grupet jo shumë të mëdha e për pasojë të pashikueshëm, por që nganjëherë janë autoktonë – në këtë rast bëhet fjalë për minoritet ponktuale të përqëndruar në një ose dy fshatra siç është rasti i KAJNASIT të Boboshticës së Drenovës afër Korçës apo ai i RUSNAK të RUSKI KERESTUR në Vojvodinë apo ata të banorëve të TRIESENBERGUT  në Lihtenshein.
  - grupe të tjera pa gjuhë të veçantë, por të konsideruar si pjesë e veçantë perkundër popullsisë mbizotërues ndaj  tyre  (në këtë rast bëhet fjalë për "kasta" në kuptimin e gjërë të fjalës) e që sjell në vëmendje raportin gjuhë-identitet – rasti i Egjptianëve për të cilën bën fjalë ky kontribut i yni .

• grupet e emigrantëve jo shumë të hershëm.
• grupet te cilat, sipas disa burimeve janë të dallueshëm njëri nga tjetri e që sipas disa burimeve të tjera përbëjnë vetëm një trup të vetëm ...(grupe me shumë emërtesa apo grupe të ngjashme afërsisht). Megjithë mosmarrveshjen  është mundur të kenë një gjuhë të përbashket.

   Pikërisht në konteksin e luftës në DARDANI, KOSOVO[2], KOSOVA apo KOSOVIE ku Europa filloj të dëgjojë të flitet për ASHKALI, Egjyptianë, Evgjitët, Jevgj e të tjera grupe të perzierë pak a shumë me Romët apo Ciganët. Le të kuptojmë se grupe të përzier pak a shumë me Romë dhe Ciganë sikundërse dhe Gitanët (ky term zbatohet në botën spanjo). Ne e kështu e për rrjedhojë të flitej për Gitan të Jugosllavisë është njëlloj si të flasësh për marinarët peshkatarë bretonë të Sicilisë (Bretonët krahinë e në Veri – Perëndim të Francës).
   Por konfuzioni i gazetarëvë për përdorimin e këtyre termave tash së fundinështë rehatur nga një përkthim fallsospektakular i titullit të një filmi të njohur do të shpjerë nga detyrimi dhe fjalorët për rishikimin e kollonave të tyre meqënese gazetarët nga ana e tyre as që e çojnë në mend rishikimin e termave që ata përdorin. Në kësi rastesh , edhe pse duket se fjalët Rrom dhe tsigan bashkohen pjesërisht (i pari duke mos qenë politikish korrekt me të dytin) lidhja relatore me emrat e tjerë të përmendur më sipër nuk ka qenë shpesh ekspicite. Është pikërisht rasti për ta bërë e për ta shtruar si çështje e mëposhtme ka një popull ballkanik i quajtur ne Shqipëri me emrin Jevgj  në Jugoslllavi e Maqedoni me emrin Ashkali dhe në Greqqisht – Kuptoi.

Origjina e Demografia

Nga kujtesa e njerëzve "Ashkali" në Jugosllavi janë përcaktuar si një entitet i quajtur  Ashkali[3] i ndryshem nga entiteti  Rom megjthëse fshatarët të quajturit lokalë me injorancën dhe indiferencen e tyre i ngatërronin me Romet me te njjëjtën etiketë atë të "cigani" në Serbo-Kroacisht  dhe me termin magjyp në shqip. Në Bullgari ata janë të përqëndruar në krahinën e Madan (Rhodopes)e i quajnë Agupei apo Agyupci. Disa intelektualë të paktë Evgjite të Jugosllavisë filluan që të bëhen ti dëgjohet zëri i tyre në vitet 80 sikur të ishin me origjinë nga Egjypti pohim që sipas tyre vinte nga goja e prinderve të tyre e dëgjuar qysh në fëmijërinë e tyre, (baballarët) ky term është dy kuptimsh pasi nënkupton gjithashtu autoritetet zakonore, varianti i dytë bën fjalë për ardhjen e tyre nga Misiri (jena ardh pe Misiri) variant që mohohej termi Misir ose ato nënkuptonin me Misir emrin e ndonjë qyteti lindor.
   Më vonë ata do të zbulonin se behej fjalë për "Misir" Egjypt në turqisht gjë e cila do tu konfirmonte etimologjine e fjalës magjyp (< m + egjiptian: ref:  serbokroatisht jedjup <
Aneksionismi  Rrom—shkaqet.
Liderët rroms të acaruar nga këto deklarata kanë replikuar për kundërvënes në evidencë se Ashkalis qenë shpikur me qëllim uljen e numrit të romëve e në këtë mënyrë është zbatuar parrrulla 'perça e sundo". Këto liderë ishin të pushtuar nga mendimi i përqindjeve të caktuara gjë e cila shpinte drejt ngjitjes shoqërore e kolektive por njëkohësisht shumë manipulive.
   Në fakt kuptohet mosbesueshmeria e lidërve Rrom përballë daljes në "exnihilo" përballe një identiteti të ri në skenën politike (por jo ama në jëtën e përditshme kur ato bashkëjetonin qysh prej shumë shekujsh) kur dihen tentativat e manipulimit nga ana e Beogradit. Kështu në një intervistë në Spiegel (15 tetor 1990) Milosheviçi deklaronte se më shumë se gjysma e shqiptarëve të Kosovës janë në fakt Egjyptianë të fshehur si dhe të detyruar  nën presionin shqiptar për të hequr dorë nga autoriteti i tyre[4]. Ndërkohë e pastra e mustifikatorëve të mëdhenj nuk është të shprehë fabula por të marrë  fakte reale dhe të punojë në mënyrë të tillë që ai të perfitoj . Kjo është ajo që ka bërë Milosheviçi, kur ai ka dashur të përfitojë për egzistencën efektive të Egjiptianëve në Ballkan për të ulur jo numrin e Rromn-ve por atë të shqipëtarëve  duke fryrë numrin e Ashkalis.
   Bota e shkencës nuk e merrte shumë seriozisht këtë etnogjenezë rrufe, por zbulimi kohët e fundit në Biblotekën e Vatikanit të dokumenteve që tenton  të pohojë idenë që Egjiptianet kanë ardhur në Maqedoni rreth viteve 306-337 në formën e 150 000 këmbësorëvesi dhe 150 000 kavaherë  (Pulton 1995:142)[5] e që bën të mundur të evolojnë mendimet. Elementët e tjerë që shkojnë në favor të kësaj tezecitohen përmes Duijzinqs:- zbulimi i varreve egjyptiane në malet e Stogovo-s (Maqedoni) pranë një humnere magnezi ku sipas gojëdhenave, Egjiptianët do të kishin punuar aty si skllave; ikona të tipit "copte" (baltë e pjekur) do të qenë zbuluar në krahinë : banakë të vegjël Egjyptianë të shpërndarë përgjatë rrugës Via Ignacia (nga Durrësi në Kostadinopojë) si dhe së fundmi festat e Egjiptijaneve, të paktën në Maqedoni janë Shën Naumi dhe Shën Athanasi, perlatë të Aleksandrisë të shek IV. Duket se prezenca e kësaj popullsie vjen pra nga periudha e Aleksandrisë por që periudha e popullimit të madh është bërë në shek IV  siç e pohoi historiani Poulton. Në fakt migrimi i madh "copte" do të qe drejtuar drejt Azisë së Vogël dhe Ballkanit sepse aty ekzistonte tashmë një popullsi Egjiptiane në sajë të cilës numrat e personave të lidhur në këtë migrim e dinin që do të gjenin atje një pritje si dhe kushte egzili korrekte.
   Ajo që është e pamohueshme është fakti se martesat mes Rroms-ve dhe Ashkali-ve janë relativisht më të shumta se ato mes Rroms-ve e shqiptareve gjë që bën të mundur që të ekzistojnë  një numër familjesh mikse (kur gruaja është me origjinë Ashkalika, ajo mëson sistematikisht gjuhën "le romani") e në këtë mënyrë një lidhje e fortë ruhet përmes këtyre lidhjeve. Pavarsisht gjithçkaje që thamë gjithmonë ka ekzistuar një farë diference ndërmjet Roms-ve dhe Egjiptianëve ku secili prej këtyre 2 grupeve ndjen një lloj neverie për martesën e djalit të tyre me një bashkshorte të grupit tjetër. Aq më tepër ku secili prej këtyre dy grupeve ndjehet i lënduar mjaft kur ngatërrohet me grupin tjetër. Natyrisht ju takon elitës së dy popullsive në fjalë që ti nënshtrohen një afrimi mes tyre duke bërë të mundur në këtë mënyrë forcimin e solidaritetit në një kuadër më të gjërë të kombeve pa territore kompakte të Europës.

Konstituimi i shoqatave egjiptiane

Rreth viteve 90 të shekullit  XX janë shtuar në Jugosllavi shoqatat e egjiptianëve (Egipcani) më pas Ballkano-Egjiptiane si dhe ato shqiptaro-egjiptiane për shqiptarofilët, ku si karakteristikë dalluese e tyre njihet ajo e zënkave mes personave e që në fund të fundit lënë të kuptohet se në çdo çast bëhet fjalë për etni të ndryshme e mjaft të qarta.
   Në mënyrë paradoksale, shoqatat që kanë marrë emrin e Ashkalive kanë qenë nga të fundit që kanë mundur të konstituohen dhe kjo nisur nga fakti se ky term i vetmi i pohuar prej shekujsh bën që Ashkali-të më pak të shkolluar, fshatarët si dhe artizanët, të mos ndjeheshin si të mirë përfaqsuar nga lëvizje me pohim etnik. Kjo gjë ka nisur pikërisht nga maqedonia (nga qytetet e Ohrit dhe Strugës ). Në vitin 1990 Nazim Arifi krijonte të parën shoqatë egjptiane të Ohrit me 4000 antarë.
   Në të njëjtin vit ato vendosën raporte me ambasadorin e Egjptit në Beograd në atë mënyrë sa që ja arritën të financoheshin prej këtij vendi ndërtimin e një xhamie për Evgjitet e Ohrit. Në vitin 1991 ata ja dolën të publikonin një përmbledhje me legjendat, tregimet e zakonet e tyre të quajtur "Narodni prikazni predanija i obicai".
   Qënia para kohe e tyre në raport me Roms-it Pohohet nga fakti se Roms-it Gurbets të Mitrovicës i quajnë ato ARLIURA[6] (nga turq yerli= autoktonësedentarë në vend të fjalës Ashkali, term i përdorur nga Roms-it e tjerë më nga Jugu) gjë që provon se Gurbets-it i kanë gjetur aty në krahinë (të quajturit Rroms Meçkars  të Shqipërisë qendrore e asaj Jugore ju japin të njëjtin emër nën formën e Rlie-ve).

Rrënjët e identitetit të tyre

Persekutimet ndaj Evgjitëve dhe Ashkalive

   Shqipëria para luftës s`qe aspak e dashur me të varfërit, tek të cilët bënin pjesë shumica e Evgjitëve, por në këtë rast s`bëhet fjalë për persekutimin në kuptimin e plotë. Në Jugosllavi e njëjta gjë, Ashkalitë s`qenë aspak të keqtrajtuar të lënë secili në hall të tyre si shumica e qytetarëve. Pas vdekjes se Titos situata do të ndryshonte rrënjësisht sepse ata filluan të shndërrohen si epiqendër e racistëve serbë nisur nga fakti se ata shiheshin si tsiganët shqiptar – 2 stigma tepër të rënda për tu përballuar me paga në lek. Veç kësaj përmbysja e situatës në 1999 një farë numri ekstremistësh shqiptarë partizan të purifikimit etnik filluan të bëjnë të ndrydhen Ashkalitë me të njëjtën mënyrë me Rromsit duke u nisur thjesht nga takti se të pashkolluarit i ngatërrojnë të dy termat në një të vetëm "magjyp" dhe siç duhet të pashkolluarit shfrytëzohen prej ekstremistëve në veprimet e tyre. E në këtë mënyrë një popullsi e vlerësuar prej 60 000 vetash në fillim të 1999 (sidomos në Pejë,Gjakovë, Prizren, Prishtinë e rrethinat e saj, Ferizaj vetëm 2800 nga 8500 shtëpi i kanë rezistuar djegjes e shkatrrimit të tyre. Shumë vrasje kanë ndodhur për gjatë kësaj periudhe ku ajo e Skënderajt mbete më spektakolarja ku u vranë në natën e 8 e 9 Nëntorit 2000 Ashkali të cilët UNHCR kish mund ti bindte për ru kthyer. Kjo barbari raciste s`pushoi për gjatë gjthë vitet 2000 duke mohuarnë këtë mënyrë kontributin e Ashkalive në çështjen shqiptare. Shihet qartë që pika e përbashkët kryesore në mes Ashkalive dhe Rromsve s`është as kombëtare as kulturore por fakti i të qenit viktima të ngjashme presekutimi.

Tabela e mëposhtme vë në dukje diferencat mes dy grupeve sa i takon Dardanisë

Endonym                          Ashkali                                  Rroma